İslam dininde ibadet ve sorumluluklar, farz, vacip, sünnet ve nafile gibi farklı kategorilere ayrılır. Bu sınıflandırmalar, müminin Allah’a karşı görevlerini ne derece yerine getirmesi gerektiğini belirler. Farz-ı kifaye, bu sınıflandırmalardan biridir ve toplumsal sorumluluk anlayışını yansıtır.
Farz-ı Kifaye’nin Tanımı
Farz-ı kifaye, toplumun bir kesimi tarafından yerine getirildiğinde, diğer bireylerden sorumluluğu düşen farz türü. Ancak toplumda hiç kimse bu görevi yerine getirmezse, tüm Müslümanlar bundan sorumlu olur ve günahkâr sayılır.
Bu farz türü, bireysel değil, toplumsal bir görevdir. İslam toplumu içinde bir ihtiyaç varsa ve bu ihtiyaç karşılanmıyorsa, o ihtiyacın karşılanması farz-ı kifaye olur.
Farz-ı Kifaye Örnekleri
- Cenaze namazı: Vefat eden bir Müslümanın cenaze namazı kılınmalıdır. Eğer bu namaz bir grup insan tarafından kılınırsa diğer Müslümanlardan sorumluluk düşer. Ancak hiç kimse kılmazsa, bütün Müslümanlar sorumlu olur.
- İlmi faaliyetler: İslam ilimlerinin öğrenilmesi ve öğretilmesi farz-ı kifaye sayılır. Yeterli sayıda âlimin yetişmesi, toplumun bu konuda günaha girmemesi için yeterli.
- Cihad (savunma amaçlı): Toplumun tehdit altında olduğu durumlarda, ülkenin savunması bir grup tarafından yapılırsa diğer bireylerden yük kalkar. Ancak kimse bu görevle ilgilenmezse, sorumluluk tüm topluma ait.
- Doktorluk, öğretmenlik gibi meslekler: Toplumda ihtiyaç duyulan bazı mesleklerin icrası da bir anlamda farz-ı kifaye niteliği taşır. Bu alanlarda yeterli sayıda uzman yoksa, toplum ihmalkâr davranmış olur.
Farz-ı Ayn ile Farkı
- Farz-ı Ayn, her bireyin bizzat yapması gereken görevlerdir (örneğin namaz kılmak, oruç tutmak).
- Farz-ı Kifaye ise bir grup tarafından yapılırsa diğerlerinden düşer, toplu sorumluluk içerir.
Farz-ı kifaye, İslam’ın sosyal hayatı düzenleyen yönlerinden biridir. Bireysel ibadetlerin ötesinde, toplumun genel ihtiyaçlarına dikkat çeker. Bu yönüyle farz-ı kifaye, toplumsal dayanışma, sorumluluk ve duyarlılık bilincini güçlendirir. Her bireyin değil, toplumun bütününün sorumlu olduğu bu görevler, İslam toplum yapısının sağlıklı işlemesi için önem taşır.
