Kalandar, Karadeniz bölgesine özgü bir gelenek olup, yılın ilk ayına girildiği dönemde kutlanan bir halk bayramı. Geleneksel olarak Rumi takvime göre yılın ilk ayı olan Ocak ayının 14’ünü (Miladi takvime göre Ocak ayının 13’ünü 14’üne bağlayan gece) kapsıyor. Kalandar, özellikle Giresun, Trabzon, Rize ve Artvin gibi Karadeniz illerinde yaşatılıyor.
Kalandar’ın Kökeni
Kalandar, Latincede "ilk gün" anlamına gelen "calendae" kelimesinden türemiştir. Roma İmparatorluğu dönemindeki yeni yıl kutlamaları ve antik dönem pagan geleneklerinden izler taşıdığı düşünülmektedir. Hristiyanlık ve İslamiyet gibi farklı inanç sistemlerinin etkisiyle zamanla şekillenmiş ve Karadeniz'in zengin kültürel dokusuna uyarlanmıştır.
Kalandar Gecesi Gelenekleri
Kalandar gecesi, eğlence, dayanışma ve paylaşımın ön planda olduğu bir etkinliktir. Bu geceye özgü çeşitli gelenekler vardır:
Kalandar Çıkarma (Kapı Gezmeleri): Çocuklar ve gençler, yüzlerini kömürle boyayarak ya da çeşitli kostümler giyerek köydeki evleri dolaşır. Ellerindeki çuval ya da torbalarla kapı kapı dolaşıp maniler söyleyerek ev halkından hediyeler isterler. Genellikle fındık, mısır, çerez, elma ve bazen küçük harçlıklar toplanır.
Sürpriz ve Mizah: Evleri dolaşan gruplar, kendilerini tanınmaz hale getirecek şekilde giyinirler. Maskeler takılır, yaşlıları temsil eden kıyafetler giyilir veya hayvan figürleri canlandırılır. Ev halkının bu kişileri tanıması için tahminler yapması, eğlenceli anlar yaşatır.
Bereket ve Şans Ritüelleri: Kalandar gecesi yapılan ziyaretlerin, yıl boyunca ev sahibine bolluk ve bereket getireceğine inanılır. Ev sahipleri de gelen misafirlere cömert davranarak bu bereketi artırmaya çalışır.
Yemek ve Eğlence: Bu özel geceye özgü yiyecekler hazırlanır. Özellikle mısır ekmeği, kara lahana çorbası ve hamsili pilav gibi Karadeniz mutfağına özgü lezzetler sofraları süsler. Aileler ve komşular bir araya gelir, türküler söylenir ve horon oynanır.
Kalandar’ın Önemi
Kalandar, Karadeniz halkının dayanışma, birlik ve beraberlik duygularını güçlendiren bir gelenektir. Ayrıca kültürel kimliğin korunmasına ve nesiller arasında aktarılmasına katkı sağlar. Modern yaşamın etkisiyle bazı bölgelerde unutulmaya yüz tutsa da son yıllarda düzenlenen etkinliklerle bu gelenek yeniden canlandırılmaktadır.
Günümüzde Kalandar
Kalandar, sadece bir halk bayramı değil, aynı zamanda bölgenin turistik değerlerinden biri haline gelmiş. Bazı Karadeniz köylerinde Kalandar şenlikleri düzenlenmekte ve bu gelenek, bölgeyi ziyaret eden turistlere tanıtılıyor. Özellikle Giresun ve Trabzon gibi illerde bu etkinlikler geniş katılımla kutlanılıyor.
Kalandar, Karadeniz’in renkli kültürünü yansıtan en güzel geleneklerden biri ve insanlara eğlence dolu bir yeni yıl başlangıcı sunar.
