Gulam sistemi, özellikle İslam dünyasında Abbâsîler, Selçuklular ve Memlükler döneminde uygulanan, askeri ve idari kadroların güçlendirilmesi amacıyla oluşturulmuş özel bir kölemenlik (askeri köle) sistemi. Bu sistemde “gulam” adı verilen genç erkek köleler, küçük yaşlarda satın alınır veya savaş esirlerinden seçilerek eğitilir, sonrasında devletin hizmetine sunulurdu.
Gulam Ne Demektir?
"Gulam" kelimesi Arapça kökenlidir ve “genç erkek” ya da “delikanlı” anlamına gelir. Zamanla bu terim, İslam devletlerinde özel olarak eğitilen köle askerler için kullanılmaya başlanmış.
Sistemin İşleyişi
- Gulamlar genellikle Türk, Kafkas, Slav veya Orta Asya kökenli çocuklardan seçilirdi.
- Küçük yaşlarda saraya veya askeri eğitim merkezlerine alınarak İslamiyet öğretilir, askeri ve bürokratik eğitim verilirdi.
- Zamanla sadakatleri, yetenekleri ve bilgileri sayesinde yüksek mevkilere kadar yükselebilirlerdi.
- Özgür birey olmasalar da, önemli görevlerde bulunabilir, hatta vezirlik veya komutanlık gibi makamları elde edebilirlerdi.
Tarihsel Örnekler
- Abbâsîler Dönemi: Gulamlar halifeyi koruyan askeri birliklerin temelini oluşturdu.
- Gazneliler ve Selçuklular: Gulamlar, saray muhafızlığı ve ordu komutanlıklarında görev aldı.
- Memlükler: Başlangıçta gulam olarak alınan askerler, zamanla kendi devletlerini kurdular. Bu, gulam sisteminin en dikkat çekici sonucu.
Gulam Sistemi ile Devşirme Arasındaki Farklar
- Devşirme sistemi Osmanlı’da uygulanmış, Hristiyan çocukların alınıp yetiştirilmesine dayalı bir sistemdi.
- Gulam sistemi ise kölelik temelli olup genellikle savaş esiri veya satın alma yoluyla edinilen çocuklar üzerine kurulu.
- Devşirme sistemi doğrudan Osmanlı iç işleyişinin bir parçasıydı; gulam sistemi ise daha çok bireysel sadakat ve hizmete dayanır.
Gulam sistemi, İslam dünyasında güçlü ve sadık bir askeri-bürokratik elit sınıfı oluşturmayı amaçlayan stratejik bir yapılanmaydı. Zamanla bu gulamlar, bazı dönemlerde sultanlara dahi yön verecek kadar etkili olmuşlardır. Bu sistem, toplumsal sınıflar arası geçişin nadiren mümkün olduğu bir dünyada, yeteneğe dayalı yükselişin kapılarını aralamış.
