Günlük yaşamda ya da tıp, psikoloji, sosyoloji gibi farklı disiplinlerde sıkça karşımıza çıkan “jeneralize” kelimesi, aslında kökeni Fransızca “généraliser” fiiline dayanan bir terim. Türkçeye “genelleştirmek” ya da “genişletmek” anlamında girmiş. Ancak kullanım alanına göre farklı nüanslar taşır.
Genel Anlamıyla Jeneralize
En temel tanımıyla jeneralize; bir olay, durum ya da özelliği tekil bir bağlamdan çıkarıp daha geniş bir alana yaymak, genelleştirmek demek. Yani bir kişinin yaşadığı deneyimi tüm gruba mal etmek veya belirli bir olguyu daha kapsayıcı şekilde yorumlamaktır.
Örneğin:
- “Sınavda başarısız oldum, demek ki hiçbir şeyi başaramam.” → Burada kişi, tek bir başarısızlığı genelleyerek tüm hayatına yaymakta. Bu, psikolojide jeneralize etme (aşırı genelleme) olarak bilinir.
Tıpta Jeneralize
Tıbbi terimlerde ise “jeneralize” farklı bir anlam kazanır. Burada genellikle “yaygın” ya da “tüm vücuda yayılan” durumları ifade eder.
- Jeneralize ağrı: Vücudun belirli bir kısmıyla sınırlı olmayan, yaygın ağrı.
- Jeneralize anksiyete bozukluğu (GAD): Günlük yaşamın birçok alanına yayılan, sürekli kaygı ve endişe hali.
- Jeneralize nöbet: Beynin yalnızca bir bölgesinde değil, tamamında anormal elektriksel aktivitenin görülmesi.
Sosyal ve Günlük Kullanımda Jeneralize
Günlük dilde “jeneralize etmek” çoğu zaman haksız genellemeler için kullanılır.
- “Bir kişi seni üzdü diye, bütün insanlara güvenmemek doğru değil.” → Burada kişi, bireysel bir durumu genelleştirerek tüm topluma yayıyor.
Bu açıdan bakıldığında jeneralize etmek, bazen düşünce hatalarının da temelinde yer alabilir. Özellikle sosyal ilişkilerde ve karar alma süreçlerinde bu tür genellemeler sağlıklı bir bakış açısını engelleyebilir.
Jeneralize, kısaca “genelleştirmek, geniş alana yaymak” anlamına gelir. Tıpta daha çok “yaygın” veya “tüm vücudu kapsayan” olarak kullanılırken, psikoloji ve gündelik yaşamda ise bir olay veya durumu fazlaca genelleyerek yanlış çıkarımlar yapmak anlamını taşır.
Doğru bağlamda kullanıldığında kavramı anlamak kolaydır: Eğer bahsedilen şey tıbbi bir durumsa “yaygın”, sosyal ya da psikolojik bir bağlamdaysa “genelleştirilmiş” olarak düşünmek gerekir.
