Vahhabi terimi, 18. yüzyılda Arabistan Yarımadası’nda doğmuş olan bir dini reform hareketini ve bu harekete bağlı kişileri tanımlamak için kullanılıyor. Bu hareket, adını kurucusu Muhammed bin Abdülvahhab’dan (1703-1792) almış ve İslam dinini ilk dönemindeki saflığına döndürmeyi hedefleyen bir anlayışı temsil ediyor. Vahhabilik, özellikle Suudi Arabistan’da etkili bir dini düşünce akımı olarak bilinmekte.
Vahhabilik’in Ortaya Çıkışı
Vahhabilik, 18. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olan Necd bölgesinde ortaya çıktı. Hareketin kurucusu Muhammed bin Abdülvahhab, dönemin İslam dünyasında yaygın olan bid’atlar (dine sonradan eklenen uygulamalar), hurafeler ve İslam’ın özüyle bağdaşmadığını düşündüğü inanç ve ritüellere karşı çıkarak, İslam'ı Kur'an ve Sünnet temeline dayalı olarak yeniden canlandırmayı hedefledi.
Abdülvahhab, özellikle şu konularda eleştirilerde bulundu:
- Türbelerde yapılan ibadetler.
- Ölülerden yardım isteme gibi uygulamalar.
- Lüks ve israf.
Bu hareket, Suudi Arabistan’ın kurucusu olan Muhammed bin Suud ile Abdülvahhab arasındaki ittifak sonucunda güç kazandı. Bu iş birliği, hem dini hem de siyasi bir etki yaratarak Suudi Arabistan’ın bugün bile hâkim olan ideolojik temelini oluşturdu.
Vahhabiliğin Özellikleri
- Tevhid Anlayışı: Vahhabilik, İslam’ın tevhid (Allah’ın birliği) ilkesini merkeze alır. Şirk (Allah’a ortak koşma) olarak görülen her türlü uygulamaya karşı çıkar.
- Kur’an ve Sünnet: Vahhabiler, İslam’ın sadece Kur’an ve Hz. Muhammed’in sahih hadisleri temel alınarak yaşanması gerektiğini savunurlar.
- Reformculuk: Geleneksel İslam anlayışında bir dizi reform önerir.
- Tasavvufa Karşılık: Vahhabilik, tasavvuf öğretilerine ve sufizme karşı eleştirel bir tavır sergiler. Türbe ziyaretlerini ve azizlere yönelik ibadetleri şiddetle reddeder.
Tarihi ve Siyasi Etkileri
Vahhabilik, özellikle Suudi Arabistan’ın resmi mezhebi olarak kabul edilmiştir. Suudi Krallığı, bu ideolojiyi devlet politikası ve eğitimiyle yaygınlaştırmıştır. Ayrıca, Vahhabi düşünce, İslam dünyasında Selefilik olarak bilinen daha geniş bir dini hareketin öncüsü olmuştur.
Ancak Vahhabilik, İslam dünyasında farklı yorum ve anlayışlara sahip diğer mezhep ve gruplar arasında tartışmalara yol açmıştır. Bazı çevreler, bu akımın katı ve hoşgörüsüz bir dini anlayışı teşvik ettiğini iddia ederken, destekçileri onun İslam’ı asli kaynaklarına döndürdüğünü savunmaktadır.
Vahhabilik ve Selefilik
Vahhabilik, daha geniş bir çerçeveye sahip olan Selefilik akımıyla sıklıkla ilişkilendirilir. Ancak Selefilik, yalnızca Abdülvahhab’ın düşüncelerini değil, İslam'ın erken dönemlerine dönme çağrısı yapan diğer reform hareketlerini de kapsar. Vahhabilik, Selefilik’in daha katı ve dar bir yorumu olarak değerlendirilebilir.
Vahhabi hareketi, İslam tarihinde önemli bir reform hareketi olarak kabul edilir. Ancak, katı kuralları ve eleştirel tutumu nedeniyle hem destek gören hem de tartışmalara neden olan bir akım olmuş. Modern İslam dünyasında Vahhabilik, özellikle Suudi Arabistan’ın dini ve siyasi yapısı üzerinde büyük bir etkiye sahip. Hareket, tevhid ilkesi ve İslam’ın erken dönemlerine dönüş çağrısıyla dini bir saflık hedeflerken, farklı dini anlayışlarla zaman zaman çatışmalar yaşamış.
